تاریخچه و اهداف مناطق آزاد ایران

اندیشه تاسیس و راه اندازی مناطق آزاد در ایران در سال های اولیه دهه 1330 شکل گرفت. در آن سال ها با به وجود آمدن مشکلات ناشی از فقدان تسهیلات بندری و تاسیسات مورد نیاز برای نگاهداری کالاهای وارده به کشور، در بنادر و بازرگانی بزرگ جنوب (همچون خرمشهر، بوشهر و بندرعباس) ضرورت چنین کاری احساس می شد. در همان زمان نیز این فکر از سوی طرفداران تجارت و بازرگانی آزاد، مورد توجه قرار گرفت و مطرح شد، که مورد تصویب مقامات مرکزی نیز واقع گردید. با این حال، مطالعات مربوط به تاسیس این مناطق، از سوی سازمان برنامه به مشاوران دانمارکی «کامپسلاکس» محول شد. در اثر نتایج این مطالعات، تنها یک انبار نگاهداری کالا در خرمشهر ایجاد شد. پس از آن در سالهای دهه 1340 درباره اندیشه مناطق آزاد مسائلی مطرح گردید و نهایتاً زمینه تاسیس اولین مرکز جهانگردی در جزایر کیش و مینو فراهم شد. تا سال 1357 این مناطق نقش جهانگردی خود را حفظ کرده بودند، اما در سال 1358 با تصویب ماده واحده ای توسط شورای انقلاب، منطقه کیش از پرداخت حقوق و عوارض گمرکی و حق انحصار و ثبت سفارش در مورد کالاهای وارده، معاف شد. به این ترتیب، نقش جهانگردی آن به تدریج کم رنگ گردید.

در سال 1369 بر اساس تبصره 19 قانون نخستین برنامه پنجساله در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور، به دولت اجازه داده شد، که در سه نقطه مرکزی اقدام به تاسیس مناطق آزاد تجاری – صنعتی کند. در همین راستا گمرک ایران و سازمان بنادر و کشتیرانی مکلف شدند تا ظرف شش ماه از تاریخ تصویب قانون برنامه اول، مناطق ویژه حراست شده ای را، در مبادی ورودی یا گمرکات اصلی، احداث کنند، تا به منظور نگاهداری امانی مواد اولیه و قطعات، ابزار و مواد تولیدی که بدون انتقال ارز وارد کشور می گردید، مورد استفاده قرار گیرند.

در اجرای این مصوبه و بر اساس طرح اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی که توسط شورای اقتصاد در تاریخ 1/5/1369 مورد تصویب قرار گرفته بود، شورای عالی مناطق آزاد به منظور تهیه و تنظیم سیاستگذاریها و خط مشی های لازم برای مناطق آزاد تشکیل گردید. در همین راستا لایحه چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران تقدیم مجلس شورای اسلامی شد. متن لایحه نهایی که پس از اصلاحات درخواست شده، از سوی شورای نگهبان، در مورد لایحه، مورد تصویب مجدد مجلس شورای اسلامی قرار گرفت، شامل سه قسمت اساسی است که اهداف، تعاریف و ارکان مناطق آزاد را مورد توجه قرار می دهد. در قسمت اهداف به هدفهای این مناطق شامل: تسریع در انجام امور زیربنایی، عمران و آبادانی، رشدو توسعه اقتصادی، سرمایه گذاری و افزایش درآمدهای عمومی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقه ای، تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی و ارائه خدمات عمومی، اشاره شده است. طبق این قانون سه منطقه آزاد (جزیره کیش، قشم و چابهار) به عنوان مناطق آزاد تجاری و صنعتی جمهوری اسلامی ایران قلمداد می گردند (بعدها مناطق آزاد انزلی، ارس و اروند هم جزو مناطق آزاد تجاری – صنعتی شناخته شدند) بر اساس قانون مذکور، ارکان شورای عالی و سازمان، اداره مناطق آزاد را بر عهده خواهند داشت.

اما شورای عالی اداری در جلسه 18/4/1386 خود تصمیم به ادغام 28 شورای عالی در دولت و تشکیل دو شورای جدید گرفت. طبق تصویب نامه اخیر شورای عالی اداری، شورای عالی مدیریت و برنامه ریزی اقتصادی با ادغام 10 شورا و یک هیئت امنا تشکیل می شود که شورای عالی مناطق آزاد تجاری – صنعتی هم یکی از شوراهای ادغام شده در این شورای جدید است. .

تاریخچه و اهداف مناطق آزاد جهان

نخستین مناطق آزاد جهان، در حقیقت، مناطق محصوری با دیوارهای دفاعی بودند که در بنادر «چالیس» و «پیرائوس» یونان بنا شده بودند. قدیمی ترین بندر آزاد جهان که بطور مشخص برای افزایش حجم داد و ستد پایه گذاری شد، بندر آزاد رومیها واقع در جزیره «لاس» در دریای اژه بود، که با هدف افزایش حجم مبادلات تجاری بین مصر، یونان، سوریه، شمال افریقا، آسیا و رم تاسیس شده بود و همه داد و ستدها بدون دریافت حقوق گمرکی انجام می شد. بعد از این به بنادر دیگری نظیر: «جنوا»، «ونیز» و «جبل الطارق» می رسیم که وظایفی همانند بندر آزاد «دلاس» داشتند.

اولین منطقه آزاد تجاری که هدف تاسیس آن تا حدی با هدفهای مناطق آزاد به مفهوم جدید آن تطابق دارد، در سال 1888 میلادی در بندر «هامبورگ» ایجاد شد. موفقیت چشمگیر بندر آزاد هامبورگ، ایجاد مناطق آزاد دیگر را به ویژه در اروپا باعث شد «کپنهاگ» در سال 1894، «دانزیگ» لهستان در سال 1899 و بندرهای «مالمو»، «هانگوم»، «فیدم» و «تریست» دراروپا، سنگاپور، هنگ کنگ و ماکائو در آسیا در زمره بنادر آزادی بودند که به تدریج تا قبل از جنگ جهانی دوم ایجاد شدند. در ادبیات مناطق آزاد، بعد از جنگ جهانی دوم، منطقه آزاد «شانون» در ایرلند را که در سال 1959 بر پا شد به عنوان اولین منطقه آزاد به مفهوم امروزی آن می شناسند. زیرا برای اولین بار جذب سرمایه خارجی، انتقال تکنولوژی و ایجاد اشتغال از هدفهای عمده منطقه آزاد شانون محسوب می شد.

در ایالات متحده امریکا، تا تصویب لایحه مناطق تجارت، درسال 1934، منطقه تجارت آزاد وجود نداشت اما تا سال 1982 در این کشور 68 منطقه آزاد تجاری فعال ایجاد گردیده بود؛ البته حجم مبادلات این بنادر و مناطق آزاد، یک درصد از کل حجم تجارت خارجی آمریکا را شامل می گردید.

قبل از سال 1966 تنها منطقه آزاد تجاری در سطح قاره آسیا را می توان منطقه آزاد تجاری «کاندلا» در هندوستان نام برد. طی سالهای 75-1966 دو منطقه آزاد تجاری در «کائوهسیونگ» تایوان و «باتان» در فیلیپین تاسیس شد. در طی سالهای 75-1971 نیز پانزده منطقه آزاد در پنج کشور آسیایی ایجاد گردید، که از این تعداد نه منطقه فقط در کشور مالزی و در کشورهای کره جنوبی و تایوان نیز هر یک دو منطقه و همچنین در هندوستان و اندونزی یک منطقه ایجاد گردیده بود. رشد سریع ایجاد مناطق آزادتجاری باعث گردید که در اوایل دهه هشتاد میلادی نیز 19 منطقه آزاد تجاری در کشورهای مالزی، بنگلادش، سریلانکا، فیلیپین و تایلند به وجود آید. چین را نیز می توان یکی از کشورهای موفق درایجاد مناطق آزاد تجاری دانست. این کشور از ابزار منطقه آزاد به خوبی در راستای بازگشایی اقتصاد خویش بهره گرفته و توانسته با تغییر قوانین و مقررات در راه جذب سرمایه گذاری خارجی و ایجاد فضای مناسب توسعه از تکنولوژی و علم دیگران بهره گیرد. با افزایش تعداد مناطق آزاد با سرعت بیشتری فضای درونی اقتصاد ملی را تغییر دهد و قوانین و مقررات و سیاست کلی اقتصادی را با شرایط اقتصادی جهانی هماهنگ و هم جهت سازد.

مزایا و ویژگی های منطقه آزاد کیش برای سرمایه گذاران

1- معافیت مالیاتی 15 ساله از تاریخ بهره برداری برای فعالیت اقتصادی

2- عدم نیاز به روادید برای ورود و خروج خارجیان

3- آزادی کامل خروج ارز

4- انعطاف پذیری بیشتر عملیات بانکی

5- تضمین حقوق قانونی سرمایه گذاران خارجی

6- عدم محدودیت برای سرمایه گذاری و مشارکت خارجی

7- سرعت عمل در انجام امور اداری

8- انتقال آسان سرمایه داخل، خارج و سایر مناطق آزاد ایران

9- معافیت از عوارض گمرکی و سود بازرگانی برای واردات مواد اولیه و ماشین آلات صنعتی و تولیدی صنایع کیش

10- امکان سرمایه گذاری خارجی بدون مشارکت ایرانی

11- امکان خرید و فروش و اجاره زمین برای سرمایه گذاران داخلی و اجاره زمین به سرمایه گذاران ایرانی و خارجی

12- عدم محدودیت خرید و فروش و تبدیل ارز

13- انجام کلیه معاملات و نقل وانتقال ارزی در منطقه توسط اشخاص حقیقی و حقوقی

14- ثبت شرکت ها و مالکیت های صنعتی و معنوی توسط سازمان منطقه آزاد

15- آزادی ورود هر نوع کالا به استثنای کالاهای مغایر با شرع اسلام یا قوانین خاص مربوط به مناطق آزاد

16- ترانزیت و صادرات مجدد کالاهای خارجی با کمترین تشریفات

17- صدور کالاهای تولید شده در منطقه به خارج از کشور یا سایر مناطق آزاد با کمترین تشریفات

18- صدور کالاهای تولید شده با رعایت قوانین ارزش افزوده به داخل کشور

19- تعیین ضوابط حاکم بر روابط بین کارگر و کارفرما بر اساس قراردادهای منعقده.

مزایا و ویژگی های منطقه آزاد قشم برای سرمایه گذاران

1- معافیت مالیاتی 15 ساله جهت شرکتهای فعال در منطقه (ثبت شده در منطقه)

2- معافیت از پرداخت هر گونه حقوق گمرکی و سود بازرگانی برای واردات مواد اولیه، ماشین آلات و قطعات یدکی جهت تولید کنندگان

3- ورود کالاهای ساخته شده در منطقه آزاد به داخل کشور به میزان ارزش افزوده

4- آزادی مشارکت سرمایه گذاری خارجی تا سقف صد در صد

5- مقررات ساده و مناسب نیروی کار

6- صدور ویزا برای خارجیان در مبادی ورودی منطقه آزاد

مزایا و ویژگی های منطقه آزاد چابهار برای سرمایه گذاران

الف – تخفیفات

1- تخفیف در هزینه انبار داری برای کانتینرهایی که با شناور به منطقه آزاد وارد می شوند.

2- تخفیف در هزینه تجهیزات بندری برای کانتینرهایی که با شناور به منطقه آزاد حمل می شوند.

3- تخفیف در هزینه انبارداری کالاهای صادراتی و ترانزیتی وارد به منطقه آزاد

4- تخفیف حمل از مبدا به میزان 10% ارزش سیف (CIF) کالا

5- تخفیف در نمایندگی و خدمات پس از فروش به میزان 10% ارزش سیف (CIF) کالا.

6- تخفیف گشایش اعتبار اسنادی (LC) از طریق یکی از بانکهای مستقر در منطقه آزاد به میزان 25% ارزش سیف (CIF) کالا.

ب- تسهیلات

1- ارائه تسهیلات مناسب جهت واردات کالا بصورت تجاری

2- ارائه تسهیلات در خصوص ما به التفاوت هزینه حمل کالا

ج – موقعیت ویژه

1- موقعیت جغرافیایی مناسب به جهت قرار گرفتن در کنار آب راههای بین المللی به عنوان مهمترین بندر ایرانی خارج از خلیج فارس با دسترسی به راههای زمینی

2- نزدیکترین مسیر به کشورهای افغانستان و آسیای میانه برای ترانزیت کالا

3- دسترسی به امکانات حمل و نقل هوایی از طریق فرودگاه چابهار با پذیرش هواپیماهای پهن پیکر و امکانات پرواز شبانه روزی و تامین سوخت مورد نیاز

4- قابلیت پهلوگیری کشتی های بزرگ تا ظرفیت 100 هزار تن در اسکله های موجود

5- وجود آب، برق، ارتباطات و سوخت ارزان قیمت

6- پایین بودن دستمزدها و امکان تامین نیروی انسانی از منطقه

مزایا و ویژگی های منطقه آزاد ارس برای سرمایه گذاران

الف – تسهیلات قانونی

1- عدم نیاز به روادید برای ورود و خروج اتباع بیگانه و صدور ویزا جهت ورود به ایران در عرض 48 ساعت.

2- معافیت مالیاتی 15 ساله از تاریخ بهره برداری برای انواع فعالیتهای اقتصادی.

3- اعطاء قسمتی از هزینه ها بابت حمل کالا، تخلیه و بارگیری، ترخیص و هزینه پیمان تا سقف 15% از عوارض دریافتی سازمان.

4- صدور کالاهای تولید شده با رعایت قوانین ارزش افزوده به داخل کشور.

5- صدور کالاهای تولید شده در منطقه به خارج از کشور یا سایر نقاط کشور با کمترین تشریفات.

6- ترانزیت و صادرات مجدد کالاهای خارجی با کمترین تشریفات.

7- صدور گواهی مبدا برای کالاهایی که از منطقه خارج می شوند.

8- تضمین حقوق قانونی و عدم محدودیت سرمایه گذاری برای سرمایه گذاران خارجی.

9- انتقال آسان سرمایه به داخل، خارج و سایر مناطق آزاد ایران.

10- ثبت شرکتها، موسسات و مالکیت های معنوی.

11- آزادی تاسیس و فعالیت موسسات بیمه خصوصی، بانکها و موسسات اعتباری با سرمایه داخلی یا خارجی با رعایت قوانین مربوطه.

12- آزادی ورود، خروج، خرید و فروش ارز.

13- شرایط و مقررات منعطف و ساده کار.

14- انرژی ارزان.

ب- موقعیت ویژه

1- موقعیت ویژه ژئواکونومیک و قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم و چهار راه تجاری اروپا و آسیای میانه

2- نزدیکترین منطقه آزاد به اروپا و بازار 300 میلیونی CIS، قفقاز و روسیه

3- برخورداری از نمایشگاه بین المللی بازرگانی، صنعتی و بازار بورس اوراق بهادار تبریز

4- همسایگی با تبریز، یکی از بزرگترین قطبهای صنعتی کشور

5- برخورداری از نیروی متخصص و جوان در منطقه با توجه به وجود مرکز آکادمیک معتبر در سطح استان

مزایا و ویژگی های منطقه آزاد اروند برای سرمایه گذاران

1- ورود مواد اولیه، قطعات و ماشین آلات بدون عوارض گمرکی

2- صدور محصولات بدون پرداخت عوارض گمرکی

3- تسهیلات ویژه جهت انتقال کالاهای تولید شده در منطقه به سرزمین اصلی

4- مقررات خاص جهت اشتغال نیروی انسانی در منطقه

5- مقررات خاص بیمه و تامین اجتماعی

6- معافیت مالیاتی 15 ساله جهت کلیه فعالیتها در تمام زمینه ها با قابلیت تمدید تا 30 سال

7- امکان مشارکت با سرمایه گذاران خارجی بدون محدودیت در نسبت مشارکت

8- آزادی کامل ورود و خروج اصل سرمایه و سود حاصل از فعالیتهای اقتصادی

9- آزادی انتقال ارز به خارج از کشور بدون هیچگونه محدودیت

10- صدور روادید اتباع خارجی در مناطق آزاد

11- مالکیت صد در صد سرمایه گذاری خارجی نسبت به اعیان مستحدثه در اراضی استیجاری

مزایا و ویژگیهای منطقه آزاد انزلی برای سرمایه گذاران

1- وجود امکانات و تاسیسات بندری و حمل و نقل دریایی

2- همجواری با بندر آستارا خان و لاگان در روسیه، کراسنورسک در ترکمنستان، اکتائو در قزاقستان و باکو در آذربایجان.

3- وجود راههای ترانزیتی و ارتباطی مناسب با شهرها و مناطق داخلی کشور و کشورهای همجوار شامل روسیه، آسیای میانه و قفقاز.

4- ارتباط با بازارهای منطقه ای و دسترسی به بازار مصرف بالای 300 میلیونی کشورهای تازه استقلال یافته شوروی سابق.

5- قرار گرفتن در مسیر کریدور بین الملللی شمال – جنوب که این مسیر سه برابر از مسیر فعلی کوتاه تر و ارزان تر می باشد.

6- وجود نیروی کار متخصص و فراوان.

7- نزدیکی به بزرگترین ذخایر نفت و گاز دریای خزر

8- دسترسی به معادن سرب، روی و آهن.

قوانین و مقررات مناطق آزاد

1- قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران

2- مقررات صادرات، واردات و امور گمرکی در مناطق آزاد (موضوع ماده 14 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران)

3- ضوابط ثبت شرکتها و مالکیتهای صنعتی و معنوی در مناطق آزاد (موضوع ماده 22 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران)

4- آیین نامه اجرایی صدور روادید اتباع خارجی در مناطق آزاد (موضوع ماده 12 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران)

5- مقررات ورود و اقامت اتباع خارجی در مناطق آزاد تجاری صنعتی جمهوری اسلامی ایران

6- آیین نامه اجرایی اخذ عوارض در مناطق آزاد (موضوع ماده 10 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران)

7- آیین نامه اجرایی نحوه استفاده از زمین و منابع ملی در مناطق آزاد (موضوع ماده 24 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران)

8- آیین نامه اجرایی عملیات پولی و بانکی درمناطق آزاد (موضوع ماده 18 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران)

9- مقررات تاسیس و فعالیت موسسات بیمه در مناطق آزاد (موضوع ماده 21 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران)

10- مقررات اشتغال نیروی انسانی، بیمه و تامین اجتماعی در مناطق آزاد (موضوع ماده 12 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران)

منبع:

جدول مقایسه ای مناطق آزاد تجاری و مناطق ویژه اقتصادی: